1. Pojęcia, definicję

coś pozbawionego sensu i logiki; kategoria filozoficzna i światopoglądowa charakteryzująca niektóre dzieła literackie.

absurd

element świata przedstawionego w utworze literackim, malarskim, teatralnym czy filmowym – np. motyw, wątek, postać, scena, obraz.

alegoria

krótki utwór poetycki głoszący pochwałę beztroskiej zabawy, często na łonie natury, sławiący ucztowanie z przyjaciółmi, wino i miłostki.

anakreontyk

postawa lub koncepcja światopoglądowa, według której punktem odniesienia wszystkich rzeczy i zjawisk powinien być człowiek.

antropocentryzm

postawa niechęci lub nienawiści wobec Żydów, ideologia uznająca Żydów za główne źródło zła na świecie. Antysemityzm stanowił istotny składnik nazizmu, a także faszyzmu i niektórych odmian nacjonalizmu.

antysemityzm

w literaturze figura stylistyczna polegająca na zestawieniu dwóch pojęć o przeciwstawnych znaczeniach.

antyteza

gatunek piśmiennictwa religijnego ukształtowany w kręgu Biblii i jej apokryfów; nasycony symboliką i elementami fantastycznymi zapis objawienia, przynoszący wizję walki dobra ze złem w perspektywie zapowiadanego końca świata.

apokalipsa

tekst nawiązujący tematycznie do Starego lub Nowego Testamentu, jednak nieuznany przez Kościół za natchniony i w związku z tym niewłączony do kanonu biblijnego.

apokryf

element języka minionej epoki historycznej, który nie wszedł do aktualnego zasobu językowego (np. w związku ze zniknięciem obiektu, który nazywał) lub został zastąpiony przez inny element.

archaizm

„sztuka umierania”, popularne w średniowiecznej literaturze religijnej utwory, w których opisane są przygotowania człowieka do śmierci oraz związane z tym przemyślenia.

ars moriendi

ograniczenie potrzeb życiowych, umartwianie się, poddanie surowej dyscyplinie wewnętrznej w celu osiągnięcia doskonałości.

asceza

postawa lub koncepcja światopoglądowa negująca istnienie Boga.

ateizm

tendencja w literaturze XX w. do wprowadzania w obręb utworu uwag dotyczących tworzonego właśnie dzieła lub ogólnych refleksji na temat sztuki pisarskiej.

autotematyzm

Twórcy awangardowi radykalnie przeciwstawiali się zastanym formom i konwencjom, poszukiwali nowości i oryginalności, eksperymentowali z materią i narzędziami twórczości, odrzucili dawne pojęcie piękna, zdecydowanie zmienili stosunek do tradycji.

awangarda

kierunek w polskiej poezji awangardowej w okresie międzywojennym „miasto, masa, maszyna”).

Awangarda Krakowska

krótki utwór wierszem lub prozą przedstawiający prostą historię i najczęściej zawierający pouczający wniosek, czyli morał; w najpopularniejszej odmianie bajki bohaterami są zwierzęta, które uosabiają typowe ludzkie charaktery i postawy.

bajka

gatunek epicko-liryczny; obejmuje utwory, które opowiadają o niezwykłych, często fantastycznych wydarzeniach oraz są utrzymane w nastroju grozy i cudowności. Ballady romantyczne często odwoływały się do ludowych pieśni, podań, wierzeń.

ballada

Gatunek ten łączy elementy tragedii i komedii, realizmu i fantastyki, wzniosłości i groteski. Twórcy dramatu nawiązywali m.in. do sztuk Szekspira, czerpali także inspirację z melodramatu i opery.

dramat romantyczny

kierunek w XX-wiecznej psychologii zakładający, że jedynym przedmiotem badań psychologicznych mogą być dające się zaobserwować ludzkie zachowania, natomiast świadomość i wszelkie stany umysłu są zjawiskami pozbawionymi naukowego znaczenia.

behawioryzm

samotny indywidualista, którego tajemnicza przeszłość kryje nieszczęśliwą miłość lub zbrodnię.

bohater bajroniczny

nadwrażliwy samotnik, skłócony ze światem i skłonny do marzycielstwa, przeżywający zawód miłosny.

bohater werterowski