3 prezentacja proces cywliny

Prawo cywilne materialne a prawo procesowe

Rzymianie nie znali rozróżnienia - 1. regulujące zachowania ludzi ogólnie 2. regulujące zasady postępowania przed organami administracji

Postępowanie sądowe prywatne na co się dzieli

1. postępowanie zwyczajne 2. postępowanie nadzwyczajne

Postępowanie zwyczajne w postępowaniu sądowym

Miało 2 etapy, 1 (najstarsze) - postępowania legisakcyjne, 2. prostępowanie formułkowe

Postępowanie nadzwyczajne

postępowanie kognicyjne - wyparło powoli postępowanie zwyczajne

jak było określane rzymskie postępowanie procesowe

Prawo powództw

ius actionum

prawo powództw

Jaka była znamienna cecha rzymskiego zwyczajnego procesu cywilnego

brak ogólnej zasady udzielania ochrony prawnej każdemu uzasadnionemu roszczeniu, czyli kiedy istniała odpowiednia skarga (powództwo) można było mówić o istnieniu roszczenia (uprawnienia)

podział zwyczajnego postępowania procesowego na fazy

In iure i apud iudicem

in iure

1. toczyła się przed magistraturą jurysdykcyjną (pretorem) 2. Miała charakter przygotowawczy 3. Magistratus badał sprawe, eliminował sprawy błahe 4. Wyznaczał wybranego przez strony sędziego

Apud iudicem

1. Toczyła się przed sędzią prywatnym i pojedynczym 2. Sędzia oceniał dowody i wydawał wyrok

Co znaczy że podział procesu na dwie fazy umożliwia wprowadzenie czynnika społecznego do procesu

prywatny sędzia (czynnik społeczny) był powoływany przez pretora

w którym okresie proces toczył się przed sędzią państwowym

w okresie dominatu, sędzia państwowy uprawnienia do rozstrzygania spraw spornych otrzymywał od cesarza

ochrona praw prywatnych była wykonywana w zakresie:

1. Sądownictwa spornego - zasada kontradyktoryjności (sprzeczne stwierdzenia stron 2. Sądownictwa niespornego - bez tej zasady, nikt sie nie kłóci, pretor współdziała w czynnościach prawnych

jak rozstrzygano który sąd jest właściwy do rozstrzygnięcia danej sprawy

1. Kompetencja miejscowa - z racji miejsca (tam gdzie mieszkał przeciwnik, albo gdzie delikt i inne 2. Kompetencja rzeczowa - z racji na przedmiot (dobierano patrząc na funkcje wykonywane przez magistatury - wadliwy niewolnik - edyl kurylny

Jak określany jest powód i pozwany?

1. Actor albo petitor 2. reus

co potrzebne było aby rozpocząć proces miedzy stronami?

1. Zdolność sądowa - prawo do dochodzenia roszczeń (obywatelstwo rzymskie) 2. Zdolność procesowa - możność podejmowania decyzji (zdrowi umysłowo) 3. Legitymacja procesowa - możność bycia w danym procesie u konkretnego stosunku prawnego u podstaw sporu

czy możliwi byli zastępcy procesowi w procesach

1. W legisakcyjnym - trzeba było być osobiscie 2. w formułkowym - w obu fazach byli dozwoleni: Cognitor i prokurator

jak był ustanawiany cognitor i procurator

1. cognitor - formalnie, ustnie, w obecności i za wiedzą przeciwnika, nie składał zabezpieczeństw że zastąpiony wykona wyrok 2. prokurator - musiał złożyć zabeczpiecznego, że zastępowany uzna i wykona wyrok

Proces legisakcyjny

1. oparty na ustawach 2. ścisły formalizm (symbolizm) 3. Miał 5 sposobów postępowania

Jakie były sposoby postępowania w procesie legisakcyjnym? (a)

1. legis actio sacramento - z ustanowieniem zakładu pieniężnego czyli sacramentum (przegrywający spór tracił kase na rzecz świątyni, a poźniej do kasy państowej)

Jakie były dwie odmiany legis actio sacramento (1)

1. -,- in rem - spór o rzecz lub osobę - na podstawie własności lub władztwa np nad niewolnikami lub dziećmi

Jak wyglądała 1 faza Legis actio sacramento in rem (1)

1 faza: konieczna obecność obu stron oraz przedmiot sporu, powód i pozwany dotykał go laską i mówił ze to jego, później pretor nakazywał im porzucenie posiadania, powód pytał pozwanego o podstawe żądania zwrotu. Pozwany mówi że kładąc laske działał prawni

Jak wyglądała 2 faza Legis actio sacramento in rem (1)

każda ze stron musiała przeprowadzić dowód. Na tej podstawie sędzia rozstrzygał

Jakie były dwie odmiany legis actio sacramento (2)

2. Legis actio sacramento in personam - roszczenie ze stosunków obligacyjnych (np od sprawców deliktów lub dłużników),

Jak wyglądało Legis actio sacramento in personam (2)

przed pretorem powód podawał twierdzenie o swym żadaniu, w przypadku zanegowania go przez pozwanego nastepowało obustronne wezwanie do ustanowienia sacramentum, w drugiej fazie wydawano wyrok

Jakie były sposoby postępowania w procesie legisakcyjnym? (b)

2. legis actio per iudicis arbitrive postulationem - przez żądanie wyznaczenia arbitra lub sędziego

Na czym polegało legis actio per iudicis arbitrive postulationem? (b)

powód stwierdzał przed pretorem że pozwany jest mu dłużny z kontrakty pewną sumę lub rzecz. Gdy pozwany zaprzeczył, powód składał wniosek przed pretorem, aby ustanowił sędziego lub arbitra dla rozpoznania sprawy

Jakie były sposoby postępowania w procesie legisakcyjnym? (c)

3. Legis actio per conditionem - przez zapowiedzenie terminu nowej rozprawy - na oznaczoną sume lub rzecz, gdy pozwany zaprzeczył, powód zapowiadał nową rozprawe za 30 dni celem ustanowienia sędziego

Jakie były sposoby postępowania w procesie legisakcyjnym? (d)

4. Legis actio per manus iniectionem - przez położenie ręki, postępowania egzekucyjne, jeśli pozwany nie wykonał wyroku w 30 dniach, powód mógł przeprowadzić egzekucje osobistą, kładł na nim ręke mówił formułe i miał nad nim pełną władze, jednak

Jakie były sposoby postępowania w procesie legisakcyjnym? (e)

5. legis actio per pignoris capionem - przez zabranie zastawu - druga forma egzekucji, pozasądowe zajęcie rzeczy zasądzonego dla zabezpieczenie roszczeń powoda i zmuszenie dłużnika do swiadczenia należności (specjalne przypadki)

Jak przebiegało postępowanie legisakcyjne w pierwszej fazie in ius?

1 faza: wszczynał powód przez wezwanie pozwanego przed magistrature (ustnie i nawet siłą), wypowiadali uroczyste formuły, kończyli zawiązując spór wzywając świadków w celu utwierdzenia treści sporu

Jak przebiegało postępowanie legisakcyjne w drugiej fazie apid iudicem?

rozpoczynało się po upływie określonego terminu przed sędzią, wybranym przez strony, sędzia po relacji świadków co sie działo w in iure, wydawał ustny wyrok, od którego nie było odwołania, w razie nie stawienia sie jednej strony druga, obecna wygrywała

Dlaczego postępowanie legisekcyjne nie odpowiadało już Rzyminanom?

1. było niedostepne dla dużej liczby ludzi niemającej obywatelstwa Rzymskiego 2. było formalistyczne i sztywne

kogo powoływano w postępowaniu procesowym gdzie jedna ze stron nie była obywatelem rzymskim

Magistratus (tu ważniejsza rola) powoływał rekuperatorów, udzielal im wskazówek, jak sprawa powinna być rozstrzygnięta, formułki te przybrały treść pisemną, ten rodzaj postępowania zaczeto używać miedzy Rzymianami w sporach opartych na dobrej wierze

na co dzielił się proces formułkowy?

1. in iure - 2. apud iudicem - przed sędziom prywatnym, charakter postępowania ustawowego albo opartego na władzy urzędnika republikańskiegi

Czym było postępowanie ustawowe w procesie formułkowym

takie które: 1. toczyło się w Rzymie, 2. miedzy obywatelami rzymskimi, pojedynczym sędzią 3. wyrok musiał zapaść w ciągu 18 miesięcy - wszystkie inne różniące sie to były postępowaniem opartym na władzy magistratury

Jak wyglądało wezwanie do sądu w procesie formułkowym (1)

1. Postepowanie formułkowego jak i legisakcyjne prowadziły przede wszystkim same strony (bez nich nie można było zacząć) 2. wezwanie do sądu było prywatne i ustne i w miejscu publicznym 3. powód mógł go doprowadzić siła 4. pozwany mógł być uratowany przez

Jak wyglądało postawienie skargi w procesie formułkowym (2)

1. powód musiał przedstawic pozwanemu 2 razy skarge, najpierw pozasądownie a pozniej ponownie przed pretorem (skarga mogła być niezwiązana ze wcześniejszą) 3. równocześnie powód wystepował do pretora z wnioskiem w udzielenie mu odpowiedniej skargi

co robił magistratus przed procesem?

1. kompetencje magistratury i sędziego 2. jaka skarga może być stosowana w jakim przyoadku - wtedy eliminował błahe powództwa albo kierował sprawe do dalszrgo postępowania

Jakie sposoby zachowania mógł wybrać pozwany?

1. uznanie roszczenia powoda (confessio) 2. zachowanie bierne indefensio 3. wdanie sie w spór przez: zanegowanie (negatio) (bezpodstawne - dwukrotne zasądzenie kwoty) lub podniesienie zarzutu procesowego (exceptio) lub ugoda (transactio)

czym jest wniesienie zarzutu procesowego

czyli ekscepcja - np zarzut podstępu, pozwany mógł uchylić się od skutków zobowiązania zaciągniętego pod wpływem podstępu ze strony kontrahenta.

Jak dzielono wniesienie zaurzutu procesowego? (ekscepcji)

1. Exceptiones peremptoriae - niweczą roszczenie 2. Exceptiones dilatoriae - opóźniały roszczenie

czym było Litis contestatio?

1. koncowa faza in iure 2. dochodziło do formalnego zawiązania sporu 3. akt gdzie ustalano tresc i podstawe prawną zoszczenia powoda 4. pretor wyznaczał prywatnego sędziego za zgodą stron 5. powód przy pretorze dawał pozwanemu pisemną formułke o sporze

jakie skutki miało litis contestatio?

1. roszczenie powoda wygasało i powstawało nowe, które uprawniało pod koniec apd iudicem wyrok opartego na treści formułki procesowej 2. konsumpcja skargi powodowej - powód nie mógł wnieść w tej samej sprawie powództwa

Czym jest formułka procesowa?

1. zwięzły program, instrukcja działania 2. treść zapisana przez pretora na piśmie 3. zawierała wszystkie niezbedne informacje dla sędziego

Z czego sie składa formułka procesowa?

1. Na początku umieszcza się nominatio (wyznaczenie sędziego) 2. składa się z dwóch częsci, zazwyczaj dwóch: zwyczajnej i nadzwyczajnej

co zaliczano do zwyczajnej części formułki procesowej a co do nadzwyczajnej?

1. zwyczajna - Intentio, condemnatio, demonstratio, adiudicato 2. nadzwyczajna - exceptio, praescriptio

Czym była intentio?

1. część formułki procesowej 2. zawierała żądanie powoda i podstawe skargi 3. mogła być oznaczona lub nieoznaczona (zaleznie od tego czy powód żądał określonej sumy pieniężnej czy oznaczonej rzeczy

Czym było condemnatio?

1. część formułki 2. sędzia otrzymywał w niej władze zasądzenia lub uwolnienia pozwanego 3. w legisakcyjnym i formułkowym zasądzenie wyroku było pieniężne 4. mogła być podana kwota albo mógł ją ustalić sąd

Czym było Demonstratio

1. część formułki 2. sumaryczny opis zdarzenia prawnego, na którym opierało sie żądanie powoda 3. umieszczano ją przed intentio

Czym było Adiudicatio?

1. część formułki 2. pozwała sędziemu przysądzić rzecz jednej ze stron

Czym było exceptio?

1. część formułki 2. była po intentio 3. zawierała zarzut procesowy 4. umieszczano ją na wniosek pozwanego, tylko wyjątkowo z urzędu

Czym było praescriptio?

1. część formułki 2. nadzwyczajna klauzula 3. umieszczana na początku na korzyść powoda (praescriptio pro actore) - ograniczała przedmiot żądania, przez co jego wyłączona część nie podlegała konsupmcji, mogła być przedmiotem nowej skargi

RODZAJE SKARG W PROCESIE FORMUŁKOWYM

tak

Na czym polegało actiones in rem?

1. Skarga osobowa 2. ochrona wierzytelności wynikających ze zobowiązań 2. kierowane do określonej osoby bedącej dłużnikiem

Na czym polegało actiones in personam?

1. skargi o charakterze rzeczowym 2. ochrona bezwzględnych praw do władztwa nad rzeczami np spadek albo dzieci

Na czym polegało actiones poenales?

1. powódzwa karne 2. do dochodzenia zapłaty tytułem kary za delikt 3. zasądzenie było wielokrotnością wyrządzonej szkody (2,3 lub 4)

Na czym polegało Actiones rei persecutoriae

1. do restytucji rzeczy lub do dochodzenia wyrównania szkody majątkowej

Na czym polegało actiones mixtae

1. do dochodzenia sprawcy czynu niedozwolonego wyrównania szkody i do zasądzenia kary pieniężnej za delikt

Na czym polegało actiones privatae

1. przysługiwały tylko określonym osobom 2. chroniły roszczenia prywatne (np. skarga właściela rzeczy o jej wydanie)

Na czym polegało actiones populares?

1. mogły być wnoszone przez każdego obywatela 2. do dochodzenia kary prywatnej (np. za stworzenie zagrożenia mogącego wyrządzić szkode komuś)

Na czym polegało Actiones arbitrariae

1. zawierały dodatkową klauzule 2. nakazywały dobrowolne wydanie powodowi spornej rzeczy albo kasy za to

Jak wyglądało apud iudicem w procesie formułkowym?

1. ustne, jawne, wolne od formalności 2. kierował sędzia prywatny 3. w odróżnieniu od in iure obecność stron nie była konieczna 4. sędzia swobodny do oceny ale musiał przestrzegać reguł

Co gdy pozwany zgłaszał zarzut procesowy?

Pozwany stawał się powodem, musiał udowodnić fakty, przechodził na niego ciężar dowodu

jak sędzia wykonywał wyrok?

1. badał zeznania świadków, opinie biegłych, dokumenty 2. mógł odmówić wydania zostrzygnięcia - pretor powoływał inne 3. ustnie, w obecności stron 4. nie musiał uzasadniać wyroku 5. wyrok był prawomocny, nie mógł być zaskarżony do wyższej instancji

jaki charakter miał wyrok sędziego

1. deklaratoryjny - utwierdzał obecny stan prawny 2. konstytutywny - tworzył nową sytuacje prawną

Czym była egzekucja

1. gdy pozwany po upływie terminu od wydania wyroku nie zapłacił ustalonej sumy, powód mógł wnieść specjalne powództwo egzekucyjne co prowadziło do nowego procesu 2. gdy pozwany uznał wyrok pretor upoważniał powoda do rozpoczęcia egzekucji

ochrona pozaprocesowa

1. nieskomplikowana i sprawna 2. pretor na prośbe zapoznawał się ze sprawą i wydawał postanowienie aby zapobiec powstaniu sporu w przyszłości

Jakie były środki ochrony pozaprocesowej

1. interdykt 2. restitutio in integrum 3. mission in possessionem

Czym był interdykt?

1. nakazywał określone działanie lub zaniechanie 2. jeśli adresat nie podporządkował się to wszczynano postępowanie

na co dzielono interdykty

1. restytutoryjne - nakazanie rzeczy pozytywnej (np zwrot rzeczy 2. ekshibitoryjne - zmuszenie do okazania czegoś lub kogoś 3. prohibitoryjne - zabraniały pewnego postępowania

Czym było restitutio in integrum?

1. przywrócenie do stanu poprzedniego na prośbe osoby, która doznała szkody 2. dla osób dojrzałych ale do 25 roku życia albo dla ofiar podstępu lub groźby

Czym było missio in possessionem

1. pretor na wniosek zainteresowanej strony wprowadzał pewną osobę w posiadanie rzeczy lub majątku pozwanego aby przymusić go do określonego zachowania 2. było to raczej tymczasowe

Proces kognicyjny (1)

1. sędzia był urzędnikiem państwowym reprezentującym cesarza 2. strony nie miały wpływu na jego wybór 3. nie było podziału na dwie fazy (było ono w całosci przeprowadzane przed sędzią 4. pozew był urzędowy i pisemny 5. doręczał go urzędnik sądowy

Proces kognicyjny (2)

1. lilis contestalio było na początku procesu, po przedstawieniu roszczenia przez powoda i pozwanego, nie powodowało konsumpcji skargi powodowej 2. sędzia nie był skrępowany tręścią formułki procesowej 3. rozstrzygał na podstawie dowodów z urzędu

proces kognicyjny (3)

1. sędzie wiązaly przepisy z oceną dowodów 2. wyrok nie musiał opiewać na wartość pieniężną, mógł byc też zwrot lub spełnienienświadczenia 3. wyrok był na piśmie 4. można było sie odwołać do wyższej instacji 5. pojawili się urzędnicy egzekucyjni

Jak wyglądał przebieg postępowania w procesie kognicyjnym

1. pozwanie do sądu (urzędowe, pisemne, doręczane przez urzędnika sądowego) 2. pozwany powinien ustosunkować się do pozwu na piśmie 3. powinien złożyć zapłate że stawi się w terminie na rozprawie 4. gdy któras ze stron sie nie pojawiła kontynuowano proces

Jak wyglądała ocena środków dowodowych przez sędzie w procesie kognicyjnym

1. zasady swobodnej oceny dowodów zastąpiona zasadą legalnej oceny środków dowodowych 2. dowody z dokumentów miały większe znaczenie 3. ograniczono wage zeznań świadków 4. zeznania jednego świadka były nieważne

Jak wyglądał wyrok i apelacja w procesie kognicyjnym

1. wyrok na piśmie 2. odczytywany na publicznym posiedzeniu sądu 3. Nie musiało być zasądzenie pienieżne 4. można było sie odwołać do wyższej instancji, wtedy wyrok był w zawieszeniu

Jak wyglądała egzekucja w procesie kognicyjnym?

1. przeprowadzał je organ władzy państwowej (egzekutor) 2. podstawą była egzekucja majątkowa zazwyczaj syngularna