konkurs wojewódzki z polskiego

blurb

rekomendacja lub krótkie streszczenie utworu na tylnej stronie, blurb zawsze przedstawia utwór w sposób pozytywny

satyra

krytykuje wady, ale nie może być imienna, ukazuje świat w, krzywym zwierciadle', budzi śmiech, kpinę w człowieku

elegia

forma wierszowa, ton refleksyjny, poważny, smutna tematyka, obecność skargi, rozpamiętywania, osobisty, intymny charakter dzieła

topos

dawny, powtarzający się w wielu dziełach motyw kulturowy. Toposy mają na ogół charakter symboliczny, kryją różne znaczenia, świadczą o jedności kulturowej danego narodu lub kontynentu i o istnieniu pierwotnych wzorów myślenia człowieka

trawestacja

parafraza utworu polegająca na zmianie stylu z poważnego na komiczny lub odwrotnie, zachowująca jego podstawowe elementy kompozycyjne oraz podejmowany temat. Stanowii odmiany parodii i jest częsta w satyrze.

apostrofa

bezpośredni, uroczysty zwrot do osoby, pojęcia, przedmiotu,...

pytanie retoryczne

pytanie sformułowane nie w celu uzyskania odpowiedzi lecz podkreślenia myśli osoby mówiącej i zaangażowanie odbiorców

animizacja

rodzaj przenośni polegającej na nadaniu przedmiotom lub pięciom abstrakcyjnym cech istot żywych

personifikacja

przedstawienie tworów nieożywionych jako postaci ludzkich. Personifikacja jest rodzajem przenośni (metafory).

Inwersja

szyk wyrazów, który na tle powszechnego języka literackiego odczuwa się jako niezwykły, bądź z powodu zmiany normalnej kolejności zależnych od siebie składniowo wyrazów

średniówka

stały podział międzywyrazowy wewnątrz wersu dzielący go na dwa człony (rzadko więcej).

przerzutnia

przerzucenie do następnego wersu wyrazu lub kilku wyrazów należących treściowo do wersu poprzedniego

rym żeński

ma kilka sylab

rym męski

ma jedną sylabę

rym dokładny

utrzymuje pełną identyczność głoskową na obszarze współdźwięczności np. dziewczyna - malina

rym niedokładny

nie operuje identycznością głosek w obrębie obszarów rymowych

rymy parzyste

aabb

rymy przeplatane (krzyżowe)

abab

rymy okalające

abba

synkretyzm rodzajowy

polega na pomieszaniu rodzajów literackich w jednym utworze np. Adam Mickiewicz - Świtezianka - narrator - epika, postacie - epika, dramat, nastrój grozy i tajemniczości, ożywiona przyroda - liryka

homonimy

wyrazy o takiej samej strukturze graficznej (tzn. tak samo brzmiące, o identycznym zapisie) mające zupełnie odmienne znaczenie.np. Zamek - z piasku Zamek - od kurtki Pilot - od telewizora Pilot - kierowca samolotu

kontekst biograficzny

czynniki związane z życiem autora, które wpłynęły na dane dzieło

reżyser

autor dzieła scenicznego lub filmowego odpowiedzialny za jego całokształt

scenografia

plastyczna oprawa filmu, sztuki teatralnej, widowiska operowego, baletowego lub telewizyjnego. Składa się z dekoracji, kostiumów, rekwizytów, charakteryzacji postaci i oświetlenia.

monolog

samodzielna kompozycyjnie i znaczeniowo ciągła wypowiedź jednego podmiotu mówiącego, nie wchodząca w skład dialogu

kadr

pole obrazu tworzonego przez obiektyw

ujęcie

najmniejsza dynamiczna jednostka budulca filmowego zawarta między dwoma najbliższymi cięciami montażowymi; odcinek taśmy filmowej z obrazem filmowanym trwający od startu kamery do momentu jej zatrzymania

scena filmowa

dynamiczna jednostka budulca filmowego; kompozycyjnie wyodrębniony fragment filmu składający się z przynajmniej jednego ujęcia, charakteryzujące się jednością czasu, miejsca i akcji.

sekwencja

uporządkowany ciąg znaków, symboli, nazw, zdarzeń itp., stanowiący strukturę układu, systemu. Występowanie kolejnych elementów wynika z określonej reguły lub formuły.

sytuacja liryczna

podmiot liryczny pokazuje swoją perspektywę patrzenia na świat - to jak się wypowiada i w jakich okolicznościach tworzy sytuację liryczną

ironia

sposób wypowiadania się oparty na zamierzanej niezgodności, najczęściej przeciwieństwie, dwóch poziomów wypowiedzi: dosłownego i ukrytego

krzywe zwierciadło

zniekształcać, przedstawić coś jako zdeformowane

paradoks

twierdzenie logiczne prowadzące do szokujących lub sprzecznych wniosków

absurd

sformułowanie, myśl, sytuacja pozbawiona sensu, niedorzeczność

alegoria

obraz plastyczny lub słowny przedstawiający ideę, myśl przy pomocy obrazu o charakterze przenośnym lub symbolicznym np. poprzez personifikację

symbol

motyw, zespół motywów, pojęć, obrazów, które oprócz sensu dosłownego zawierają także ukryte - symboliczne. Symbol jest chwiejny, niepewny, możliwości jego interpretacji są dowloniejsze

elipsa

(wyrzutnia) figura poetycka polegająca na pominięciu jednego z elementów składowych, wnosząca czynnik niejasności lub nawet tajemniczości, stawiająca przed czytelnikiem zadanie wypełnienia powstałej luki

oksymoron

figura retoryczna, którą tworzy się przez zestawienie wyrazów o przeciwstawnych znaczeniach

antyteza

figura retoryczna polegająca na zestawieniu dwóch elementów znaczeniowo przeciwstawnych w jedną całość treściową dla uzyskania wyższej ekspresji (np. "lepiej z mądrym zgubić, niż z głupim znaleźć"

pleonazm

potocznie lub żartobliwie masło maślane – wyrażenie, w którym jedna część wypowiedzi zawiera treść występującą także w drugiej części, zaliczane do redundantnych połączeń wyrazowych.

tautologia

wyrażenie, które jest prawdziwe na mocy swojej formy – budowy (dokładniej: które jest prawdziwe w każdej niepustej dziedzinie; zdanie zawsze prawdziwe).

stylizacja

przejaw intertekstualności, celowe naśladowanie w wypowiedzi będącej realizacją danego stylu wybranych cech stylu innego, wyraźnie odcinającego się, dającego rozpoznać jako cudzy i zewnętrzny

archaizacja

rodzaj stylizacji językowej polegającej na wprowadzeniu do utworu literackiego archaicznych elementów słownictwa, rzadziej form gramatycznych lub konstrukcji składniowych.

dialektyzacja

inaczej stylizacja gwarowa, polegająca na wprowadzeniu do utworu literackiego (całości lub jego części) słownictwa, zwrotów, form gramatycznych pochodzących z określonego dialektu wernakularnego, tzw. dialektyzmów.

kolokwializacja

kształtowanie języka

onomatopeja

wyraz dźwiękonaśladowczy – figura retoryczna, używana w poezji jako środek stylistyczny polegający na takim dobieraniu wyrazów (istniejących w mowie lub neologizmów albo glosolalii), aby naśladowały one swym brzmieniem opisywane zjawisko lub dźwięki...

instrumentacja głoskowa

środek stylistyczny polegający na takim doborze słów w tekście, aby poprzez bliskie sąsiedztwo powtarzających się podobnych głosek nadać mu szczególną wartość brzmieniową i semantyczną

apostrofa

składniowa figura retoryczna, charakteryzująca się bezpośrednim zwrotem do osoby, bóstwa, idei, wydarzenia, pojęcia lub przedmiotu (dochodzi wówczas do personifikacji adresata wypowiedzi). Dominuje styl podniosły, czasami patetyczny.

paralelizm

tożsamość lub podobieństwo treściowe (znaczeniowe) bądź kompozycyjne kilku analogicznych segmentów utworu literackiego (zdań, wersów, strof, scen, wydarzeń, wątków itp.).

anafora

celowe powtórzenie tego samego słowa lub zwrotu na początku kolejnych segmentów wypowiedzi.

porównanie homeryckie

porównanie, którego jeden człon jest rozbudowanym opisem ludzkich czynów zestawionych z zachowaniem zwierząt lub ze zjawiskami przyrody

wykrzyknienie

wyraz, grupa wyrazów lub zdanie wykrzyknikowe, eliptyczne, często urwane, wtrącone w tok wypowiedzi, często w formie apostrofy.

przerzutnia

przeniesienie wyrazu lub części zdania do dalszej części wersu, następnego wersu lub strofy np. w celu zaakcentowania wypowiedzi, zwiększenia dynamiki i pobudzenia wyobraźni osoby czytającej.

wiersz sylabiczny

wiersz mający równą liczbę sylab, akcent stały pada na przedostatnią sylabę wersu.

wiersz sylabotoniczny

rodzaj wiersza realizujący zasady regularnego systemu wersyfikacyjnego zwanego sylabotonizmem.

wiersz wolny

typ wiersza, który należy do systemu nienumerycznego, gdyż jego budowa nie opiera się na zgodności liczby sylab, stóp, zestrojów akcentowych w wersie.

plan totalny

rodzaj planu filmowego opierający się na pełnym pokazaniu miejsca akcji. Sylwetki bohaterów są widoczne z daleka i nie są na ogół rozpoznawalne

plan ogólny

rodzaj planu filmowego opierający się na pokazaniu miejsca akcji wraz z sylwetkami ludzkimi, niezbyt odległymi. Plan taki służy przede wszystkim nakreśleniu sposobu, w jaki jednostka powiązana jest ze swoim otoczeniem.

plan pełny

rodzaj planu filmowego polegający na pokazaniu całej postaci wypełniającej kadr. Pozwala rozpoznać postać, zidentyfikować czynności przez nią wykonywane.

plan amerykański

rodzaj planu filmowego polegający na pokazaniu postaci ludzkiej od wysokości nieco powyżej kolan do miejsca tuż nad głową. Używany głównie do filmowania rozmawiających osób.

plan średni

posób kadrowania planu filmowego polegający na pokazaniu postaci od pasa w górę. Podobnie jak plan amerykański służy do filmowania dialogów, lecz w przeciwieństwie do niego większą rolę odgrywa mimika bohaterów.

półzbliżenie

jeden z rodzajów "bliskich" planów filmowych. Ukazuje popiersie postaci ludzkiej, jej mimikę, gestykulację, emocje. Tło jest prawie niewidoczne, zdecydowanie podrzędne wobec postaci. W tym planie zmieścić można najwyżej do trzech osób.

zbliżenie

jeden z bliskich planów filmowych. Twarz człowieka lub inny obiekt zajmuje większą część kadru. Ukazuje stan psychiki i emocje postaci.

detal

jeden z bliskich planów filmowych. Ukazuje najmniejsze szczegóły - np. fragmenty ciała lub ważne dla narracji przedmioty niewidoczne lub nieczytelne na dalszych planach obiekty (np. zawartość szuflady, treść notatki).