Nowożytność II: Powrót Jagiellona

żona Zygmunta Starego

Bona Sforza-dążyli razem do zmocnienia władzy królewskiej i ustanowienia dziedziczności tronu

elekcja Zygmunta Augusta

1529r. za życia jego ojca tzw. elekcja vivente rege-sprzeciw szlachty

wybuch Rokoszu lwowskiego

1537r. tzw. wojna kokosza(od liczby kur, które opierdolono)-Początek formowania się ruchu egzekucyjnego - domaganie od króla uznania elekcyjnosci tronu, koniec skupu dóbr przez królową oraz zwolnienie od ciężarów ponoszonych na rzecz kościoła

ruch egzekucyjny

walka średniej szlachty przeciw możnowładcom, dążono do odebrania im królewszczyzny

włączenie Mazowsza do Polski

1524 i 1526r. włączenie ziem byłych lenników zgodnie z ich wolą po ich śmierci

panowanie zygmunta starego i zymunta Augusta

1506/1548, 1548/1572

wojna polsko-rosyjski za panowania starego

1507-poczatek(interwencje Tatarów) 1514r. zajęcie smoleńska(Moskwa)-wygrana Polski pod Orszą, 1522-rozejm, 1537-kolejny rozejm

zjazd w Wiedniu

1515r. Przez sojusz Moskwy z cesarzem Maksymilianem Habsburgiem-koniec antypolskiej polityki(brak współpracy z krzyżakami i Moskwą, koncepcja krucjaty antytureckiej, jeśli Jagiellonowie wymrą na Węgrzech i w Czechach, Habsburgowie przejmują trony

śmierć Ludwika Jagiellończyka

1526r. w bitwie pod Mohaczem z tucją. Habsburgowie stają się władcami Czech i Węgier

zawarcie wieczystego pokoju z Turcją

1533r. Przez zagrożenie po opanowaniu przez Turków części Węgier

wojna starego z krzyżakami

1519-1521r. na początku ze wsparciem Habsburgowi i Moskwy zakończony rozjemem

złożenie hołdu lennego przez krzyżaków

1525r. Albrecht Hohenzollern likwiduje państwo krzyżackie, przechodzi na luteranizm i powołuje Prusy Książęce

rozwój ruchu egzekucyjnego

Za panowania Zygmunta Augusta, przywódcy-Mikołaj Siennicki, Hieronim Ossoliński i Rafał Leszczyński-sprawy sporne między nimi a królem: Małżeństwo z Barbarą Radziwiłłów ą-strach o silną pozycję magnatów, prohabsburska Polityka

uchwalenie egzekucji dóbr królewskich

1562r. na Sejmie w Piotrkowie, później -lustracja(przegląd) królewszczyzny, utworzenie wojska kwarcianego(1/4 dochódu z królewszczyzn), podatek nadzwyczajny(od Kmieci, kościoła i rzemieślników, starości nie mogli wykonować wyroków sądów kościelnych

atak Iwana IV groźnego na inflaty

1558r. zajęcie części obszarów np miasta Narew i Dorpad

złożenie hołdu lennego przez mistrza krajowego zakonu inflqndzkiego

1562r. Gotthard Kettler oddaje państwo pod opiekę Polski - otrzymał Kurlandię i Semigalię, gdzie wprowadził luteranizm jako władca świecki

początek I wojny północnej

1563r. Moskwa, Szwecja, vs Polska i Dania- Powołanie Flory Kaperskiej

koniec I wojny północnej

1570-rzeczpospolita dosteje większość inflant, a Moskwa Dorpad i Narwę

przeniesienie praw do lenna w Prusach na brandenburską linię Hohenzollernów

1563r.

przyczyny Unii Lubelskiej

kryzysy unii(czasami nie istniała), brak następcy Zygmunta Augusta, chęć uzyskania przywilejów przez szlachtę litweską, dążenie szlachty do ekspansji na wschód, chęć uzyskania poparcia szlachty przez króla

Unia Lubelska i jej postanowienia

1 lipca 1569r. powstanie Rzeczpospolitej Obojga Narodów(korony i wielkiego księstwa), wolna elekcja, wspólny Sejm, wspólna polityka zagraniczna, obronna i monetarna odrębne inne rzeczy(patrz później)

co było odrębne w Rzeczpospolitej

urzędy celne, skarb, wojsko, języki urzędowe(ruski na Litwie)

skutki Unii Lubelskiej

ślinę państwo, włączenie nowych ziem do korony, przywileje dla Litwinów, polonizacja Wschodu, zatrzymanie rozwoju narodowościowego litwinów, giga duże tereny dla Polski

pierwszy interreks

prymas Jakub Uchański wybrany po śmiecii Zygmunta Augusta w 1572r.

I sejm konwokacyjny

1573r. - ustalono na nim termin(kwiecień) miejsce (warszawa) i sposób przeprowadzenia e lekcji-tzw elekcja viritim (każdy szlachcic mógł uczestniczyć), przyjęto też akty konfederacji warszawskiej

kandydaci na tron i rp

Nie udało się ogarnąć Polaka tzw Piasta, Ernest Habsburg-syn cesarza (katole i możnowladcy), król Szwecji Jan III Waza(mąż Katarzyny Jagiellonki-siostry zmarłego, ale protestanta), Henryk Walezy-brat króla Francji, przeciwnik Habsburgów

koronacja pierwszego króla elekcyjnego

luty 1574r. Henryk Walezy

ucieczką Henryka Walezego

czerwiec 1574r.-przez bezpotomną śmierć króla Francji-objął on tron jako Henryk III, nie spełnił Ultimatum o powrocie do Polski do maja, został zdetronizowany

wydarzenia sejmu konwokacyjengo z 1575r.

wybrano dwóch władców-interreks ogłosił królem Maksymiliana II Habsburga, a szlachta wybrała Anny Jagiellonki która miała poślubić Stefana Batorego

początek rządów Batorego

1576r. koronacja, wycofanie się z walk o koronę cesarza koronacja, porozumienie z maganterią, koniec konfliktu z Gdańskiem(odszkodowanie za zniesienie niekorzystnych praw(1585r.)

reformy Batorego

podatki na wojnę z Moskwą o inflanty, utworzenie trybunału koronnego i piechoty wybranieckiej

wojna Batorego z Moskwą

1579/82r. trzy kampanie na terenach Rosji, zdobycie Połocka i Wielkiego Łuku

rozejm kończący wojnę Batorego z Moskwą

1582r. rozejm w Jamie Zapolskim, Polska zdobywa Inflanty i ziemię płocką

koniec rządów Batorego

Konflikt z szlachtą-zarzucono mu chęć wzmocnienia władzy, pomocnikiem miał być kanclerz i hetman Jan Zamojski

ostateczny wygląd sejmu walnego

od 1493r. na Sejmie obradowały 3 Stany-król, izba poselską(posłowie wybierani na sejmikach ziemskich i senat(rada królewska i dostojnicy)

konstytucją Nihil Novi

1505r. odebranie królowi prawa do samodzielnego wydawania ustaw, potrzebna aprobata 3 stanów. Wyjątkiem edykty o miastach królewskich, Żydów, lenn, górnictwa i chłopów w królewszczyznie

kompetencje parlamentu w Polsce

sprawy wewnętrzne, zwolywanie pospolitego ruszenia, i nobilitację, polityka zagraniczna

sposób głosowania na sejmach

uchwały nazywano konstytucjami, wymagały jednomyślności-przeciwników zagłusza no głosowano krzycząc

co ile zwolywanie sejm i jego podział

sejmy zwyczajne co dwa lata na dwa tygodnie oraz sejmy nadzwyczajne

inne rodzaje sejmów

konwokacyjny-wybór interreksa i miejsce elekcji, zgłaszano kandydatów, nie można było zerwać obrad i głosowano większością, elekcyjne-wybór władcy, koronacyjne w Krakowie

uchwały sejmików

Laudy-podejmowane większością głosów

trybunał Koronny

od 1578r. roztrzygano szlacheckie sprawy sądowe-Batory zrzekł się części swoich praw sadowniczych

utworzenie trybunału Litewskiego

1581r. obrady w Wilnie, Mińsku lub Nowogródku

co musiał przyrzec każdy władca

pacta conventa(osobiste zobowiązania) i Artykuły Henrykowskie(gwarancja przewilei, obietnica zwolywanie sejmu, zachowanie monarchii elekcyjnej, konieczność akceptacji polityki króla przez senat, wolność wyznania itd.

podział szlachty

maganteria, szlachta średnia, szlachta zagrodową, gołota

charakterystyka chłopów w IRP

brak przywilei, brak wolności osobistej, przypisani do ziemi, rolnicy, mus płacenia daniny i odpracowania pańszczyzny,

bracia polscy

inaczej antytrynitarze, ariani. podstawą biblia, wszyscy ludzie są równi, potępienie poddaństwa, pacyfizm, chrzest dorosłych, tolarancja-najwiekszy ośrodek Raków

kto i w jaki sposób dążył do kościoła narodowego w Polsce

protestanci na czele z Janem Łaskim(kalwinista) próbowali przekonać do tego Zygmunta Augusta

ugoda sandomierska

1570r. zjazd luteran, kalwinistów i braci czeskich, sztama i pomoc w wspólnej obronie przed katolikami

Akt konfederancji Warszawskiej

1573r. w odpowiedzi na wspólnotę protestancką, pokój religijny i kary dla tych co nakurwiają innowierców, każdy nowy król musiał to przysiąc, Polska pierwszym państwem w Europie która miała wolność religijną

dysydenci

ludzie niechciani, w XVI głównie protestanci-od zwrotu rozróżnieni w wierze z łaciny

sprowadzenie jezuitów do polski

1564r. Przez biskupa Warmińskiego

giga ważni kaznodzieje katolicy w Polsce

Piotr Skarga(ten co rzuca spela na obrazie Matejki), Fabian Birkowski, Jakub Wujek(biblię przetłumaczył)

Unia brzeska

1596r. w Brześciu Unia kościoła prawosławnego z katolickim-powstanie kościoła Unicekigo (zwierzchność papaja, ale własne obrzędy i małżeństwa przez księży)

Typ co pomógł rozprzestrzenić renesans w Polsce

Filippo Buonaccori(Kallimach) z Włoch, dyplomata w służbie Kaziemirza Jagiellończyka

Wojciech z Bruczewa

profesor uniwerka w Krakowie, jeden z pierwszych krytyków systemu geocentrycznego. Potem podwiedzone przez Kopernika

nadworni polscy lekarze królów

Józef Struś, Wojciech Oczko

najsłynniejszy polski alchemik oraz inny słynny kartograf

Michał Sędziwój, Bernard Wapowski

autor 'o poprawie Rzeczypospolitej'

Andrzej Frycz Modrzewski-opowiadał się za równością, opieką nad ubogimi, utworzenie kościoła narodowego

pierwsza książka wydrukowana po Polsku

Raj Duszny autorstwa Biernata z Lublina-modlitewnik

literaci polscy

Mikołaj Rej, Jan Kochanowski-rej rozwijał język narodowy, humanista, reformator. Kochanowski-fraszki

zabytki renesansowe w Polsce

Wawel, Kapilca Zygmuntowska, Miasto Zamość, ratusze w Poznaniu i Sanodmierzu, rzeźby nagrobkowe,