ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE POLSKI I JEGO OCHRONA

Nieckowate zagłębienie, które powstało w obrębie pola firnowego i jest otoczone z trzech stron stromymi ścianami skalnymi. Obecnie większość kotłów polodowcowych jest wypełniona wodą i tworzy jeziora cyrkowe.

Kocioł polodowcowy (cyrk, kar)

Ciąg głębokich uskoków tektonicznych oddzielający platformę wschodnioeuropejską od jednostek tektonicznych Europy Zachodniej.

Strefa Teisseyre'a–Tornquista (strefa T–T)

Naturalne nagromadzenie surowców mineralnych, które może być eksploatowane przez człowieka.

Złoże mineralne

Okres ochładzania się klimatu i zwiększania się zasięgu lądolodu.

Glacjał

Okres ocieplania się klimatu i zmniejszania się zasięgu lądolodu.

Interglacjał

Rzeźba terenu, w której formy polodowcowe są dobrze zachowane.

Rzeźba młodoglacjalna

Rzeźba terenu, w której formy polodowcowe uległy obniżeniu i wyrównaniu.

Rzeźba staroglacjalna

Klimat panujący na przedpolu lądolodu zarówno w czasach historycznych (w plejstocenie), jak i obecnie. Odznacza się niską temperaturą powietrza oraz występowaniem porywistych wiatrów.

Klimat peryglacjalny

Porozumienie zawarte między wybranymi krajami europejskimi znoszące kontrolę na granicach wewnętrznych państw sygnatariuszy. Polska przystąpiła do niego w 2007 r.

Układ z Schengen

Potocznie miasta na prawach powiatu. Obejmują wyłącznie obszary większych miast.

Powiaty grodzkie

Potocznie powiaty obejmujące zarówno tereny wiejskie, jak i miejskie.

Powiaty ziemskie

Ilość wody, którą może wykorzystać jeden mieszkaniec danego regionu w ciągu roku.

Wskaźnik dostępności wody

Procentowy udział powierzchni jezior w ogólnej powierzchni danego obszaru.

Jeziorność

Morze położone w obrębie szelfu kontynentalnego.

Morze szelfowe

Mniejsza ilość opadów atmosferycznych po zawietrznej stronie przeszkody terenowej, np. wzniesienia.

Cień opadowy

Ciepły, suchy i porywisty wiatr fenowy występujący w Tatrach. Wieje po zawietrznej stronie pasma górskiego.

Halny

Opady atmosferyczne występujące wtedy, gdy powietrze silnie nagrzane od podłoża wznosi się, ochładza i skrapla.

Opady konwekcyjne

Opady atmosferyczne wywołane ochładzaniem się powietrza podczas pokonywania bariery wysokościowej (np. pasma górskiego).

Opady orograficzne

Opady atmosferyczne wywołane wznoszeniem się ciepłego powietrza w strefie, w której spotykają się masy powietrza o różnej temperaturze.

Opady frontalne

Rozległy obszary wyróżniający się pod względem krajobrazowym, na którym działalność gospodarcza podlega niewielkim ograniczeniom. Może pełnić funkcję korytarza ekologicznego.

Obszar chronionego krajobrazu

Szczególnie cenny obiekt przyrody ożywionej bądź nieożywionej, np. pojedyncze drzewo (rzadziej grupa drzew), aleja, głaz narzutowy, jaskinia.

Pomnik przyrody

Utwór geologiczny zajmujący zwykle niewielki, ale ważny ze względu na walory naukowe lub dydaktyczne obszar (np. formacja geologiczna, wychodnia skał, nagromadzenie skamieniałości, fragment wyrobiska).

Stanowisko dokumentacyjne

Niewielka pozostałość ekosystemu ważna dla zachowania różnorodności biologicznej (np. śródpolne lub śródleśne oczko wodne, kępa drzew i krzewów, bagno, torfowisko, skarpa, stanowisko rzadkich lub chronionych gatunków).

Użytek ekologiczny

Fragmenty krajobrazu naturalnego i kulturowego zasługujący na ochronę ze względu na szczególne walory widokowe i estetyczne.

Zespół przyrodniczo-krajobrazowy

Międzynarodowe porozumienie dotyczące ochrony obszarów wodno-błotnych (np. bagien, błot, torfowisk, zbiorników wodnych) i żyjących na tych obszarach gatunków ptactwa wodnego.

Konwencja ramsarska

Program, którego celem jest zachowanie szczególnie cennych i zagrożonych wyginięciem w skali Europy gatunków roślin i zwierząt oraz ich siedlisk. W ramach programu utworzono sieć obszarów objętych ochroną przyrody oraz korytarze ekologiczne.

Natura 2000

Program UNESCO, którego istotą jest budowanie zrównoważonych relacji między człowiekiem a środowiskiem poprzez tworzenie międzynarodowej sieci rezerwatów biosfery. W tych rezerwatach chroni się i obserwuje przyrodę oraz prowadzi badania naukowe

„Człowiek i Biosfera”

Gatunek charakterystyczny dla dawnych epok lub okresów geologicznych, który w prawie niezmienionym stanie przetrwał do dziś (np. wierzba lapońska).

Relikt

Gatunek, który w naturalnych warunkach występuje tylko w określonym regionie, np. traszka karpacka.

Endemit

Negatywny wpływ człowieka na środowisko.

Antropopresja

Przeżyźnienie wód związkami azotu i fosforu na skutek przedostawania się do nich dużych ilości nawozów mineralnych i środków ochrony roślin. Skutkuje zakwitem sinic i glonów oraz zmniejszeniem ilości tlenu w zbiornikach wodnych.

Eutrofizacja wód

Wydzielanie do atmosfery pyłów i gazów ze źródeł znajdujących się na wysokości nieprzekraczającej 40 m. Odpowiadają za nią m.in. urządzenia grzewcze, np. kotły w gospodarstwach domowych oraz transport samochodowy.

Niska emisja

Powstaje w wyniku nagromadzenia w powietrzu pyłów PM 2,5 oraz PM 10, sadzy, tlenków siarki i tlenku węgla pochodzących ze spalin samochodowych oraz ogrzewania budynków węglem.

Smog siarkowy

Zmniejszenie wartości użytkowej gleby poprzez pogorszenie jej właściwości fizycznych (zaburzenie struktury) lub chemicznych (np. zakwaszenie) albo obniżenie jej wartości biologicznej (zniszczenie warstwy próchnicznej).

Degradacja gleby

Pozbawienie gleby wartości użytkowej.

Dewastacja gleby

Obszar o wybitnych walorach przyrodniczych i krajobrazowych oraz powierzchni większej niż 1000 ha, na którym ochronie podlega cała przyroda.

Parki narodowe

Obszar o powierzchni mniejszej niż 500 ha utworzony w celu ochrony konkretnego elementu środowiska przyrodniczego.

Rezerwaty przyrody

Obszar objęty ochroną ze względu na nieprzeciętne walory przyrodnicze, kulturowe i krajobrazowe. Na terenie parku krajobrazowego można prowadzić działalność gospodarczą, która nie powoduje znacznego przekształcenia krajobrazu.

Parki krajobrazowe