treść testamentu

heredis institutio

ustanowienie dziedzica

w okresie prawa przedklasycznego i klasycznego ustanowienie dziedzica

musiało nastąpić w ściśle określony przez prawo sposób, w słowach uroczystych

ustanowienie dziedzica musiało

znajdować się na początku testamentu (to co było przed było nieważne)

w prawie klasycznym można było

ustanowić dziedzica w dowolnych słowach, odpadł wymóg zachowania odpowiedniej kolejności

dziedzic powinien był ustanowiony do

całości spadku lub jego ułamkowej części

wyznaczenie dziedzica do poszczególnych przedmiotów

było sprzeczne z pojęciem sukcesji uniwersalnej i powodowało początkowo nieważność testamentu

od czasów Gallusa

wyznaczony do jakiegoś przedmiotu dziedzic otrzymywał cały spadek

testator mógł ustanowić dziedzica lub kilku w częściach

równych lub ułamkowych

do spadku mógł być powołany również

nie narodzony lecz już poczęty zstępny spadkodawcy (nasciturus)

ustawodawstwo Augusta

przyniosło ograniczenia w skuteczności nabywania spadków z testamentów dla nieżonatych i bezdzietnych

semel heres semper heres

kto raz zostaje dziedzicem, pozostaje nim na zawsze

substytucja czyli

podstawienie

sybstytucja to

ustanowienie dziedzica pod warunkiem zawieszającym

w testamencie można było ustanowić

kilka "stopni" spadkobierców

substytucja pospolita

ustanowienie spadkobierców substytutów na wypadek gdyby powołany w pierwszej kolejności nie objął spadku

substytucja pupilarna

wyznaczano substytuta dla niedojrzałego dziecka ustanowionego dziedzicem. Gasła z chwilą osiągnięcia dojrzałości przez dziecko, które samo mogło już sporządzić testament

causa curiana

to co okazało się że baba jednak nie jest w ciąży, substytut wygrał

substytucja quasi pupilarna

ojciec powoływał na spadkobiercę umysłowo chorego zstępnego, czyniąc go instytutem i ustanawiając mu substytuta na wypadek, gdyby zmarł, nie wróciwszy do zdrowia.

substytucja pupilarna (i quasi pupilarna) to jedyny wypadek gdy

ktoś ustanawia spadkobiercę nie dla sobie ale dla drugiej osoby

warunek zawieszający potestatywny ujemny

zależny od woli dziedzica i polegający na powstrzymaniu się od działania (dziedzic powinien otrzymać spadek dopiero w chwili śmieci bo wtedy wiadomo że potestatywny ujemny warunek się nie spełni

cautio Muciana

Mucius Scaevola,

legaty i fidekomisy

cząstkowe rozporządzenia majątkowe

gdy testujący nie chciał by jego dziecko otrzymało po nim spadek musiał je

wyraźnie wydziedziczyć

gdy testujący chciał ustanowić dziedzicem tylko jedno dziecko resztę

musiał wydziedziczyć, nie mógł ich pominąć

nominatim

określenie osoby po imieniu lub w inny wyraźny sposób

synów będących in potentatem musiał ojciec wydziedziczyć

nominatim

córki i innych krewnych zstępnych a także uxor in manu (żona pod władzą) wystarczyło wydziedziczyć

w sposób ogólny

possumus usus

osoby które weszłyby pod patria potestas spadkodawcy, gdyby się wcześniej urodziły

pominięcie possumus suus powodowało

nieważność całego testamentu

gdy testator pominął zstępnych lub dokonał wydziedziczenia w niewłaściwy sposób następowało

dziedziczenie przeciwtestamentowe formalne

gdy testator pominął milczeniem inne osoby niż syna z kręgu zstępnych

testament był ważny ale nie w całości, pominięte osoby dochodziły do udziału w spadku kosztem spadkobierców wymienionych w testamencie

Nemo pro parte testatus, pro parte intestatus decedere potest

Nikt nie może umrzeć pozostawiając dziedzica do części spadku, część zaś beztestamentowo

jeśli spadkobiercami były sui heredes pominięta osoba dziedziczyła swą część ustawową (np. spadkobiercami 3 synów to

pominięta córka dziedziczyła 1/4)

jeśli spadkobiercami były ustanowione osoby postronne to pominięta osoba

otrzymywała 1/2 spadku

pretorskie dziedziczenie przeciwtestamentowe

ojciec powinien powołać lub wydziedziczyć wszystkie dzieci (i ich potomstwo w linii męskiej), a więc i te które wyszły spod władzy ojcowskiej

Justynian postanowił, że

zarówno synowie, jak i córki a nawet wnuki (tylko dzieci syna) powinny być wydziedziczone imiennie, a niedokonanie tego powodowało nieważność testamentu i dojście do skutku dziedziczenia beztestamentowego

wydziedziczenie nie wymagało

uzasdnienia

testatorzy który wydziedziczali najbliższych krewnych, zwłaszcza sui heredes na rzecz osób postronnych byli traktowani jako

osoby działające w zamroczeniu umysłowym

testamentum inofficiosa

można go było obalić, testament testatora który wydziedziczał swoich najbliższych krewnych na rzecz osób postronnych

hereditatis petitio

skarga o wydanie spadku, którą mógł wnieść dziedzic prawa cywilnego przeciw dziedzicom testamentowym

querela inofficiosi testamenti

skarga utworzona u schyłku republiki, z którą mogła wystąpić (w ciągu 5 lat) osoba uprawniona do bonorum possessio ab intestato, wytoczenie tej skargi prowadziło do obalenia testamentu

querela inofficiosi testamenti mogli wnieść

liberii (dzieci i dalsi zstępni w lini męskiej), parentes (rodzice), oraz brat i siostra spadkodawcy (jeśli na spadkobiercę była wyznaczona osoba niegodziwa)

z querela inofficiosi testamenti w/w osoby mogły wystąpić tylko gdyby

dziedziczyły po testatorze w dziedziczeniu beztestamentowym, a ze spadku nie otrzymały co najmniej minimalnego udziały, zwanego zachowkiem

pars legitima/portio debita

zachowek, minimalny udział w spadku

zachowek do Justyniana

1/4

zachowek za czasów Justyniana

1/3, wyjątkowo 1/2

zachowek w okresie klasycznym, jeśli ojciec miał 3 synów to w testamencie powinien każdemu z nich pozostawić (np. w formie legatów))

1/12 masy spadkowej (1/4 z 1/3 jaką otrzymałby każdy syn

dziedziczenie przeciwtestamentowe materialne

możliwość obalenia testamentu z powodu nieotrzymania zachowku, osoba poszkodowana obalała testament i otrzymywała nie tylko tę minimalną część ale cały swój udział w dziedziczeniu beztestamentowym

actio ad supplendam legitimam

skarga, którą dziedzice dochodzili uzupełnienia zachowku (jeśli otrzymali jakieś korzyści, mniejsze jednak od zachowku

testamenti factio activa

zdolność do sporządzania testamentu, posiadała ją dojrzała osoba sui iuris

testamenti factio passiva

zdolność do zostania ustanowionym dziedzicem, posiadał ją każdy obywatel rzymski

przysporzenia na rzecz osób spieni iuris przypadały

pater familias

kodocyl

nieformalny list, w którym w formie prośby zawierało się pewne rozporządzenia na wypadek śmierci, był skierowany do spadkobierców bądź testamentowych bądź beztestamentowych

klauzula kodycylarna

umieszczna w testamencie, pozwalała w wypadku nieważności testamentu z powodu nieodpowiedniej formy lub treści utrzymać go w mocy jako kodycyl, wyznaczeni w nim spadkobiercy byli wówczas traktowani jako fideikomisariusze uniwersalni