Prawo rodzinne - prawo małżeńskie

Co to było małżeństwo w starożytnym Rzymie?

Małżeństwo w starożytnym Rzymie (nuptiae, matrimonium) to uznany i unormowany przez prawo związek kobiety i mężczyzny w celu trwałego pożycia. Małżeństwo miało zawsze charakter monogamiczny.

Co to jest affectio maritalis?

Affectio maritalis to wyrażona na zewnątrz i trwale podtrzymywana wola mężczyzny i kobiety pozostawania w związku i wspólnego życia. Affectio maritalis musiała być stale podtrzymywana, wola nie występowała tylko przy zawieraniu małżeństwa jak we współczesnym prawie. Brak affectio maritalis choćby po jednej stronie skutkowało zakończeniem małżeństwa.

Jakie były wymogi zawarcia małżeństwa?

Wymagami zawarcia malżeństwa była dojrzałość fizyczna, ius conubii i zgoda małżeńska czyli consensus.

Kiedy kandydata na małżonka uznawało się za dojrzałego fizycznie?

Granice te pokrywały się z granicą zdobycia ogólnej zdolności prawnej, dla kobiet 12 lat, dla mężczyzn 14 lat.

Co to było conubium?

Małżonkowie musieli posiadać ius conubii czyli prawną zdolność do zawarcia małżeństwa. Ius conubii miały osoby wolne będące obywatelami rzymskimi. Prawo to przyznawano też nieobywatelom, np. Latynom.

Czy istniały przypadki, w których wolni obywatele Rzymu nie mieli conubium?

Tak. Działo się tak w przypadku pokrewieństwa krwi (cognatio). Nie było możliwości zawierania małżeństw w linii prostej, niezaleznie od stopnia. W linii bocznej nie można było zawierać małżeństw do VI stopnia, w prawie justyniańskim - do III stopnia. Małżeństwa były monogamiczne. Bigamia skutkowała infamią. Zabronione było kazirodztwo (incestum). Zabronione i ścigane przez państwo. Istniały też przeszkody społeczne. Niemożliwe były małżeństwa między patrycjuszami a plebejuszami. Zakaz ten został

Na czym polegał consensus?

Consensus to wola zawarcia związku, przy czym osoba alieni iuris musiała zyskać zgode zwierzchnika familijnego.

Jak nazywa się małżeństwo wywołujące skutki wg ius civile?

Jest to iustae nuptiae albo iustum matrimonium.

Czy istniały trwałe związki o charakterze małżeństwa, które nie wywoływały skutków wg ius civile?

Tak. Był to konkubinat i contubernium.

Co to był konkubinat?

Konkubinat (concubinatus) to związek kobiety, osób wolnych zawarty i podtrzymywany bez affectio maritalis czyli woli wspólnego życia jako małżeństwo. Konkubina nie posiadała honor matrimonii czyli uznania społecznego jako żona. Dzieci z konkubinatów (liberi naturales) były w szczególnej sytuacji prawnej i dzieliły status matki. impuls do rozoju konkubinatów stanowiło ustawodawstwo cesarza Augusta. Dzięki konkubinatowi możliwe były związki z osobami nie posiadającymi praw do zawarcia małżeństwa,

Co to było contubernium?

Contubernium było trwałym i dozwolonym przez prawo związkiem między niewolonikami. Contubernium powstawało też wskutek pożycia niewolnika z osobą stanu wolnego. Charakter contubernium określa już sama nazwa, cum (z)taberna (chata). Contubernium nie wywoływało żadnych skutków prawnych. Dzieci zrodzone z tego związku stawały się własnością właściciela niewolników.

Co to były zaręczyny?

Zaręczyny (sponsalia) to wzajemne przyrzeczenie przyszłego małżeństwa.

Jakie skutki prawne wywoływały zaręczyny?

Pierwtnie zaręczyny miały charakter umowy werbalnej zawieranej między zwierzchnikiem narzeczonej, a jej przyszłym mężem lub jego pater familias, jeżli był osobą alieni iuris. Niespełnienie przyrzeczenia zaręczynowego mogło skutkować karą pieniężną, które dochodziło sie przez actio ex sponsu. W prawie klasycznym zaręczynby nie miały żadnego znaczenia prawnego. Wystarczyło tu słowne zaręczenie osób zainteresowanych lub ich zastępców. Nie można było umieszczać żadnych klauzul i kar za zerwanie małż

Jak zawierano małżeństwo?

Zawarcie małżeństwa było czynnością prywatną i nieformalną. Nie była wymagana obecność pprzedstwawiciela władzy państwowej lub kultu religijnego. Małżeństwo powstawało nie przez wspólne pożycie, ale przez wzajemne porozumienie - Nuptias non concubitus sed consensus facit. zawarciu małżeństwa towarzyszyło wiele obrzędów tradycyjnych i religjnych. Miały one znaczenie religijme i moralne. Najważniejszym z nich było odprowadzenie żony do domu męża - deductio in domum maritii. Kobieta wypowiadała też

Czy status kobiety zmieniał się po zawarciu małżeństwa?

Kobieta po zawarciu małżeństwa miała trzy możliwości. Mogła pozostać w swojej rodzinie agnacyjnej, zachować status sui iuris lub wejść pod zwierzchnictwo męża lub teścia jeżeli mężczyzna był osobą alieni iuris.

W jaki sposób żona wchodziła pod zwierzchnictwo męża?

Żona wchodziła pod zwierzchnictwo męża przez conventio in manum. Istniały trzy rodzaje conventio in manum: confarreatio, coemptio i usus.

Co to było confarreatio?

Confarreatio to uroczysta odmiana conventio in manum. Confarreatio odbywało się w obecności dwóch najwyższych kapłanów i dziesięciu świadków. Confarreatio był ozarezerwowane tylko dla patrycjuszy. Najważniejszym elementem obrzędów było podarowanie Jowiszowi obiery z chleba orkiszowego.

Co to było coemptio?

Coemtio to forma conventio in manum. Była to fikcyjna sprzedaż władzy nad żoną (imaginaria venditio), której dokonywano za pomocą mancypacji. Kupującym był mąż, a sprzedającym zwierzchnik żony lub ona sama (za zgodą opiekuna) jeśli była osobą sui iuris.

Co to było usus?

Usus było odmianą conventio in manum. Usus to nabycie zwierzchnictwa nad żoną na skutek rocznego pozycia w małżeństwie. Żona mogła tego uniknąć przez ucieczkę z domu na trzy noce (usurpatio trinoctii).

Kiedy małżeństwo było rozwiązywane?

Małżeństwo było rozwiązywane, gdy po ktorejś ze stron ustawała wola wspólnego pożycia lub gdy została zerwana wspólnota małżeńska. Małżeństwo ustawało na skutek rozwodu, śmierci któregoś z małżonków lub utraty conubium.

Kiedy małżonek tracił conubium?

Conubium traciło się na skutek capitis deminutio maxima czyli popadnięcie w niewolę. Nie miało tu zastosowania ius postliminii. Jeżeli małżonkowie chcieli żyć nadal w związku konieczne było odnowienie oświadczeń woli. Conubium było wywoływane również przez capitis deminutio media. Małzęnstwo takie mogło trwac dalej, ale jako małżeństwo peregrynów.

Co to był rozwód?

Rozwód (divortium) był zewznętrzna oznaka rozpadu affectio maritalis. Następował on, gdy jedno z małżonków wyraziło wolę rozwiąznaia małżeństwa, co skutkowało zniesiem wspólności małżeńskiej. Ponieważ państwo nie prowadziło rejstru zawieranych małżeństw nie rejestrowąło też rozwodów. W prawie klasycznym rozwód następował przez prywatne oświadczenie. Nie było przyczyn prawnych, od których zależała możliwość rozwiązania małżeństwa. Przy zawieraniu małżeństwa nie można było też wykluczyć możliwości

W jaki sposób dokonywano rozwodów?

Rozwody można było dokonac przez jednostronne lub obustronne oświadczenie małżonków (repudium). Oświadczenie mogło być dokonane ustnie, listownie lub przez posłańca.

Jak zmieniało się podejśćie do rozwodów na przestrzeni wieków?

W czasch najdawniejszych rozwodów dokonywano rzadko i były one głównie prerogatywą męzczyzn. Rozwody upowszechniły się w okresie republiki, co było związane ze zmianą obyczajów. Przeciw rozwodom wystąpił cesarz August, gdyż rozwody uderzały w strukturę demograficzną Rzymu. W okresie cesarstwa chrześcijańskiego cesarze wiedzieni doktryną o nierozerwalności malżeństwa wprowadzali ograniczenia rozwódów w postaci zezwolenia na rozwód tylko w określonych okolicznościach (dokonanie przestęstwa homiciu

W jaki sposób wygasało manus?

Manus po dokonaniu rozwodu nie wygasało samoistnie. Należało je znieść przez diffareatio (akt przeciwny do confarreatio) lub remancipatio (przeciwne do coemptio i usus).

Jaki był warunek zawarcia ponownego małżeństwa?

Ponowne małżeństwo (secundae nuptiae) po ustaniu poprzedniego było zawsze możliwe. Kobieta w przypadku śmierci męża musiała jednak przeczkać czas żałoby (tempus lugendi), początkowo 10 miesięcy, w prawie poklasycznym rok. Żałoba miiała wynikać z miłości (pietas) i szacunku do zmarłego męża (reverentia). Początkowo żałoba miała charakter religijny, później uznawano ją ze względów fizjologicznych, aby mieć pewność co do ojcostwa w przypadku narodzin dziecka w czasie żałoby.

JAk władza podchodziła do kwestii powtórnego małżeństwa?

Początkowo do powtórnego mażeństwa rozwódek i wdów podchodzono nieprzychylnie. Szczególnym szacunkiem otaczano kobiety posiadające jednego męża - univirae. W okresie rządów cesarza Augusta ponowne małżeństwa były wręcz zalecane. zmieniło się to w okresie cesarstwa chrześcijańskiego. Ustawodawstwo w okresie dominatu nie sprzyjało ponownemu zawieraniu małżeństw.

Dlaczego cesarz August widział konieczność zreformowania prawa małżeńskiego?

U schyłku republiki nastąpił kryzys instytucji malżeństwa spowodowany niechęcią do jego zawierania i popularnością rozwodów. Cesarz August chcąc powiększyć liczbę obywateli doprowadził do uchwalenia trzech ustaw: dwóch w 18r.p. Chr. i jednej w 9w. po Chr. Miały one prowadzić do ograniczenia bezżenności i bezdzietności, a także poprawy życia małżeńskiego.

Wymień trzy ustawy cesarza Augusta dotyczące małżeństw.

Lex Iulia de adulteriis, lex Iulia de maritandis ordinibus oraz lex Papia Poppaea.

Co wprowadzała lex Iulia de adulteriis?

Lex Iulia de adulteriis była skierowana przeciw cudzołóstwu-adulterium. Cudzołóstwa, które były dotychczas sprawą sądów domowych teraz stały się przestępstwem publicznym ściganym przez państwo.

Co wprowadzała lex Iulia de maritandis ordinibus?

Lex Iulia de maritandis ordinibus zabraniała wolnym mężczynom wstępować w małżeństwa z kobietami o złej sławie (prostytutkami, stręczycielkami, karanymi za cudzołóstwo, aktorkami). Podobnie niemożliwe były małżeństwa pomiędzy senatorami a wyzwolenicami. Ustawa wprowadzała także obowiązek pozostawania w związku małżeńskim, dla kobiet od 20 do 50 lat, dla mężczyzn od 25 do 60 lat. Jeżeli małżeństwo zostało w tym czasie rozwiązane, mężczyzna musiał niezzwłocznie zawrzeć kolejny związke małżeński, k

Co wprowadzała lex Papia Poppea?

Lex Papia Poppea wymagała, aby małżęństwa były płodne. Z małżeństwa ludzi wolnych powinno zrodzić się przynajmniej troje dzieci, z wyzwoleńców - czworo. W przypadku spełnienia nakazów mężczyźni mieli pierwszeństwo w sprawowaniu urzędów, kobietom zaś pryzsługiwało ius trium liberorum. Były zwalniane z ustawowej opieki i nie miały obowiązku ponownego zamążpójścia. Na bezżennych i bezdzietnych były nakładane sankcje. Bezżenii nie mogli uzyskac niczego z powierzonego im spadku, bezdzietni zyskiwali

Czy ustawodawstwo Augusta było skuteczne?

Ustawodawstwo cesarza Augusta od początku nie cieszyło się dobrą sławą ani nie było skuteczne. Zasady te zostały zniesione w okresie dominatu.

Jakie były skutki zawarcia małżeństwa?

Zawarcie małżeństwa nie było aktem prawnym, ale wywoływało ważne skutki w zakresie stosunków osobistych. Między małżonkami a ich rodzinami powstawało powinowactwo. Dzieci zrodzone z takiego małżeństwa wchodziły pod władzę ojca i zyskiwały status dzieci małżeńskich. Kobieta zamężna nosiła zaszczytny tytuł mater familias. Uprawnienia męża w stosunku do żony były zależne od tego czy weszła ona pod jego zwierzchnictwo. W wyniku conventio in manum żona wychodziła ze swojej rodziny agnacyjnej i stawał

Jak wyglądała sytuacja majątkowa żony in manu?

Sytuacja majątkowa kobiety po zawarciu małżeństwa zależała od tego czy weszła ona pod władze męża czy nie. Jeżeli żona w wyniku conventio in manum weszła pod władzę męża traciła zdolność majątkową. Jeżeli była wcześniej osobą sui iuris jej majątek przechodził na rzecz męża. Jeżeli była osobą alieni iuris to traciła swoje dotyczczasowe agnacyjne prawa spadkowe i zyskiwała je w nowej rodzinie. Ewentualne nabytki żony in manu w czasie małżeństwa przypadały na rzecz męża.

Jak wyglądała sytuacja majątkowa żony, która nie weszła pod zwierzchnictwo męża?

Jeżeli żona przed zawarciem małżeństwa była osobą sui iuris to zachowywała swój odrębny majątek parafernalny (pozaposagowy). Dochody z tego majątku przysługiwały żonie. Maż mógł być zarządcą majątku, ale tylko na zlecenie swojej żony. JEżeli przed zawarciem małżeństwa kobieta była osobą alieni iuris to zachowywała swoje prawa spadkowe w rodzinie ojca. Jej nabytki w czasie małżeństwa również przysługiwały dzierżycielowi władzy agnacyjnej.

Czy było możliwe dokonywanie darowizm między małżonkami?

Dokonywanie jakichkolwiek darowizm między małżonkami (donatio inter virum et uxorem) było przez prawo zakazane. Zakaz ten został wprowadzony, aby zapobiec naciskom w małżeństwie. Można było dawać podarunki. Istniały pewne wyjątki od zakazu darowizm. Na mocy oratio Severi et Caracalle z 206r. darowizny dokonane w czasie małżeństwa, po śmierci darczyńcy stawały się ważne. Mężczyzna chcąc zabezpieczyć swoją żonę i dzieci na wypadek rozwodu lub śmmierci wręczał jej darowiznę przedmałżeńską (donatio

Czym był posag?

Posag (dos lub res uxoria) był przysporzeniem majątkowym ustanawianym na rzecz męża przy zawieraniu małżeństwa.

Co było funkcją posagu?

Funkcją posagu było przede wszystkim ułatwienie mężczyźnie ponoszenia ciężarów małżeństwa wg zasady Ibi dos esse debet, ubi onera matrimon sunt (tam musi być posag gdzie są ciężary małżeństwa). Posag pełnił też funkcje zabezpieczenia dla żony i dzieci w przypadku gdyby małżeństwo okazało się nietrwałe.

Jakie były rodzaje posagu ze względu na jego źródło?

Wyróżniano dos profecticia -posag pochodzący od zwierzchnika agnacyjnego kobiety i dos adventicia - posag pochodzący od jakiejkolwiek innej osoby, np. matki lub samej kobiety będącej osobą sui iuris.

W jaki sposób mógł być ustanowiony posag?

Posag mógł być ustanowiony na trzy sposoby: dotis datio, dotis promissio i dotis dictio. Dotis datio to bezpośrednie przeniesienie praw majątkowych na spadku na męża. Dotis promissio polegało na ustanowieniu posagu w drodze umowy dwustronnej. Dotis dictio to słowne, uroczyste przyrzeczenie ustanowienia posagu.

Co wprowadzała ustawa lex Iulia de fundo dotali?

Lex Iulia de fundo dotali z 18r. ograniczała prawa majątkowe męża do majątku posagowego. Mąż nie mógł alienować gruntów italskich bez pozwolenia żony. W prawie justyniańskim zakaz ten rozciągnięto na wszystkie nieruchomości.

Co działo się z posagiem w przypadku rozwiązania małżeństwa?

Kiedy małżeństwo zostało rozwiązane mąż powinien oddać żonie posag. W ubieganiu się o posag żonie przysługiwała skarga dobrej wiary - actio rei uxoria. Mąż z pewnych przyczyn mógł zatrzymać jakąś częśc posagu np. z racji nakładów na dzieci lub złego prowadzenia się żony. Było to prawo retencji czyli potrącenia.

Czy w prawie justyniańskim instytucja posagu uległa zmianie?

W prawie justyniańskim istytucja posagu uległa modyfikacji. Zwiększono możliwości żony ubiegania się o zwrot majątku posagowego. Miała ona prawo zastawu na całym majątku męża celem zabezpieczenia roszczeń o zwrot posagu.