Prawo polskie w epoce feudalizmu - prawo karne

Jak ewoluowało pojęcie przestępstwa?

Dawniej określano przestępstwo w sposób materialny. Był to czyn, który wyrządzał szkodę jednostce lub społeczeństwu i nauraszał powszechny ład. Podkreślano, szczególnie w prawie ziemskim, że przestępstwo jest złamaniem zakazów boskich, a więc jest grzechem. Dopiero w epoce oświecenia, pod wpływem zachodnich idei humanitaryzmu zaczęto definiować przestępstwo w sposób formalny jako czyn zabroniony przez ustawę (nullum crimen sine lege).

Co to jest podstawa obiektywna odpowiedzialności?

Podstawa obiektywna odpowiedzialności to ścisły i rzeczywisty związek między postępowaniem sprawcy, a skutkiem tego postępowania.

Co to jest podstawa subiektywna odpowiedzialności?

Podstawa subiektywna odpowiedzialności odnosi się do kwestii winy, czyli subiektywnego stosunku sprawcy do popełnionego czynu.

Co to jest wina umyślna?

Cechą charakterystyczną winy umyślnej jest zamiar popełnienia przestępstwa.

Co to jest zamiar bezpośredni i zamiar ewentualny?

Sprawca popełnia czyn zabroniony z winy umyślnej z zamiarem bezpośrednim (dolus directus) jeżeli chce go popełnić. Popełnia zaś czyn zabroniony z winy umyślnej z zamiarem ewentualnym (dolus eventualis) jeżeli przewiduje możliwośc popełnienia przestępstwa i godzi sie na to.

JAkie znasz rodzaje winy nieumyślnej? Omów je.

Luxuria (lekkomyślność) i neglegentia (niedbalstwo). Lekkomyślność - sprawca możliwość popełnienia czynu zabronionego przewiduje, ale bezpodstawnie uważa, że go uniknie. Neglegentia - sprawca możliwości popełnienia czynu zabronionego nie przewiduje choć może i powinien przewidzieć.

Jak w początkowym okresie odnoszono się w polskim prawie karnym do kwestii podtawy odpowiedzialności?

Przy pociąganiu do odpowiedzialności nie zwracano uwagi na kwestię podstawy obiektywnej tzn. na istnienie rzeczywistego związku przyczynowego między postęowaniem sprawcy, a skutkiem tego postępowania. Nie dbano również o podstawy subiektywne tzn. kwestię winy. Jednakowo karano za przestępstwa umyślne, nieumyślne i przypadkowe.

Jak odnoszono się do kwestii związku przyczynowego?

Nie istniała generalna zasada dotycząca związku przyczynowego. Ujmowano tę kwestię w sposób kazuistyczny tzn. przez opis konkretnych zdarzeń. Kwestię związku przyczynowego postrzegano jako jakiekolwiek powiązanie między skutkiem a domniemanym sprawcą. Początkowo istniała odpowiedzialnośc za rzeczy martwe np. za utopienie się człowieka odpowiadał właściciel stawu lub rzeki. Zasada ta nie obowiązywała już w statutach Kazimierza Wielkiego. Starano się w nich odnaleźć rzeczywisty związek między spra

Kiedy zaczęto zwracać uwagę na kwestię odpowiedzialności subiektywnej?

Początkowo w prawie polskim dominowała odpowiedzialnośc obiektywna polegająca na tym, że o jej powstaniu decydował wewnętrzny skutek działania sprawcy, nie wola popełnienia przestępstwa. W statutach Kazimierza Wielkiego zwróno uwagę na kwestię winy sprawcy i jego woli. Ujęto to jednak w sposób bardzo kazuistyczmy i tyczyło się to tylko zabójstw. W konstytucji z 1496r. pojawia się rozróżnienie na zabójstwa umyślne (homicidia voluntaria) i nieumyślne (homicidia cusualia). Pod pojęciem zabójstwa ni

Jak prawo polskie odnosiło się do zagadnienia usiłowania?

W prawie polskim dominowała odpowiedzialność skutkowa. Z tego względu nie rozwinęło się pojęcie usiłowania. Nie traktowano usiłowania jako szczególnego rodzaju przestępstwa już oznaczonego, ale jako odrębny przypadek. Na przykład usiłowanie zdrady karju było zupełnie odrębnym przestępstwem od zdrady kraju. Większą wagę do usiłowania przykładało prawo miejskie bardziej ziwązane z zachodnimi wzorcami.

Czy istniała w prawie polskim odpowiedzialność zbiorowa?

W prawie polskim dominowała odpowiedzialność indywidualna, jednak w najdawniejszych systemach przewidywano odpowiedzialność zbiorową. chodziło przede wszystkim o odpowiedzialność rodowo-rodzinną, która była powiązana głównie z krwawą zemstą. Za zbrodnię odpowiedzialnośc ponosiła cała rodzina w takim samym stopniu co przestępca. Szczególnie surowo karano za obrazę majestatu, zdradę kraju i herezję. W niektórych przypadkach zdrady kraju odpowiedzialność zbiorowa istniała aż do rozbiorów.Np. w 162

Co to jest kontratyp?

Kontratyp jest to okoliczność, w której czyn bezprawny zostaje pozbawiony cech przestępczości. JEżeli nastąpiło to z racji na charakter czyny i zachodzące przy nim okoliczności mówimy o elemencie obiektywnym. Jeżeli zaś z powodu braku winy - o elemencie subiektywnym.

Jakie znasz kontratypy ze względu na element obiektywny? Omów je.

Okoliczności pozbawiające czynu cech przestępczości to: samopomoc, obrona konieczna, początek, stan wyższej konieczności oraz wyjęcie spod prawa. Najbardziej znaną formą samopomocy było prawo zemsty o ile nie przekraczało wyznaczonych przez prawo ram. Za samopomoc uznawano też zabicie sprawcy jakiegoś czynu złapanego na gorącym uczynku (in recenti - na świeżo) np. złodzieja kradnącego zboże albo cudzołożnika. Początek polegał na odpowiedzi na zaczepkę słowną lub za pomocą czynu. Początkowo zabój

JAkie znasz kontratypy ze względu na element subiektywny?

Karę wyłączano lub umniejszano ze względu na małoletność lub niepoczytalność z powodu choroby psychicznej. W prawie ziemskim nie dopuszczano kary śmierci dla "opryszków". Dał temu świadectwo Jan Ocieski w 1550r., który w odpowiedzi na zapytanie sądu o karę śmierci dla małoletniego zalecił karę chłosty i ddanie cłopca do szkoły zakonnej celem włąściwego wychowania.

Jak dzielono przestęstwa?

Przestęstwa dzielono na prywatne i publiczne. Przy przestępstwach prywatnych dochodzono sprawiedliwości za pomoca skragi pokrzywdzonego lub jego rodziny. Uważano, że przestęstwo prywatne jed sprawo między pokrzywdzonym a sprawcą. Kara przyjmowała postać odpowiedzialności za zobowiązania ex delicto. Sprawca wnosił też pewne ołaty do skarbca państwowego. Przestęstwo publiczne to takie, które było szkodą dla całego społeczeństwa. Skarga i kara miały charakter publicznoprawny.

Co to jest mir?

Ład społeczny był chroniony prze mir, którego strażnikiem był monarcha (mir monarszy). Istniały dwa rodzaje miru: mir osobowy lub miejscowy. Mir osobowy dotyczył konkretnych osób lub grup (kobiety, duchowni, Żydzi). Mir miejscowy obowiązywał na pewnych terenach, np. na drogach, które były objęte powszechnym bezpieczeństwem podróżowania - communis securitas viae. Za zabójstwo lub zranienie kogoś na drodze obowiązywały dodatkowe kary publicznoprawne. Podobnie za zabójstwo kobiety pobierano specjal

Jak poszerzała się kategoria przestępstw publicznych?

W czasach nowożytnych poszerzyła się kategoria przestępstw zaliczanych do przestępstw publicznych. Nie zaliczano jednak kolejnych przestępstw prywatnych do kategorii publicznych, ale wprowadzono obowiązek wniesienia skargi prywatnej. Szczególnie w przypadku zabójstwa, napadu na dom szlachecki i innych gwałtów. Za niewniesienie skargi za zabójstwo krewnym zabitego groiła kara. Nie dozwolono więc na ugodę między stronami. Od 1726r. istniała actio populis - skarga powszechna, którą mógł wniesc każd

Jakie były najpopularniejsze przestępstwa publiczne? Omów je.

Do najpopularniejszych przestępstw publicznych należały: zbrodnia obrazy majestatu, zdrada kraju, przestępstwa przeciw panującej religii, łotrostwa, przestępstwa przeciwko skarbowi i przestępstwa przeciwko moralności i dobrym obyczajom. Za zbrodnię obrazy majestatu (crimen lesae maiestatis) w pierwszej konstytucji o tym traktjącej (1510) uznano zamach na życie króla, nieposłuszeństwo, próbę obalenia władcy, napad na senatora, posła ziemskiego lub urzędnka. W konstytucji z 1539r. stwierdzono, że

Omów znane ci przestępstwa prywatne.

Do przestępstw prywatnych należały: przestęstwa przeciwko zdrowiu lub życiu, przestępstwa przeciwko mieniu i przestęstwa przeciwko czci i gwałty. Najpoważniejszym przestępstwem było zabójstwo, zwane w prawie polskim jako mężobójstwo (homicidium). Za zabójstwo należało zapłacić karę w postaci główszczyzny i dodatkowo karę na rzecz skarbu. W przypadku krewnobójstwa (parricidium) obowiązywała kwalifikowana kara śmierci. Od XV w. zaczęto odróżniać zabójstwo z winy umyślnej (voluntaria) i nieumyślnej

Jak zmieniał się w Polsce charakter kary?

Kara czyli ujemna reakcja społeczeństwa na popełniony czyn była koniecznym następstwem popełnienia czynu zabronionego. W polskim prawie jej wysokość i surowaość zależała od stanu, z którego pochodził przestępca. I tak w prawie ziemskim kary były łagodniejsze niż w miejskim i wiejskim. Wymierzano tu głównie kary kompozycyjne choć w czasach nowożytnych i tu, pod wpływem prawa miejskiego, kary uległy zaostrzeniu. Najbardziej surowe były prawa oparte na systemie niemieckiem (sasko-brandenburskim) zw

Czym uzasadniano konieczność kary?

Istniało kilka uzasadnień sensu karania. Pierwsze z nich odwoływało się do religii. Kara miała być pokut za popełniony grzach. Drugi argument to uzasadnienie sprawiedliwościowe. Wg niego kara ma być odpłatą za wyrządzoną krzywdę. Nawiązywano tu do przepisów Starego Testamentu i prawa mojżeszowego, w którym obowązywała kara talionu. W Polsce kary talionu jednak nie stosowano, zamiast niej wymierzano karę odzwierciedlającą czyli taką, która unaocznia w karze skutek popełnionego przestępstwa.Np. z

W jaki sposób wymierzana była kara?

W sprawach rozstrzyganych przez władcę obowiązywały kary arbitralne czyli wymierzane według uznania. Podobnie sądził sejm sejmowy. Zasada nullum crimen sine lege pojawiła się dopiero pod koniec istnienia państwa w 1791r.

Co wpływało na wymiar kary?

NA wymiar kary wpływała przede wszystkim przynależność stanowa sprawcy. Szczególnie widać to było w wymierzaniu kar za zabójstwo.Np. za zabicie plebeja przez szlachcica należało zapłacic tylko główszczyznż. Jeżeli natomiast plebej zabił szlachcina wymierzano karę śmierci. Istniały okoliczności obciążające i łagodzące. Do obciążających należało: złapanie sprawcy na gorącym uczynku, recydywa (trzykrotne skazanie za to samo przestępstwo), użycie broni palnej. Do okoliczności łagodzących należała:

Jakie rodzaje kary wyróżniano?

Istniały kary publiczne i prywatne. Ale podział ten nie był precyzyjny ponieważ za przestępstwa prywatne groziły też kary publiczne. W karze prywatnej pieniężnej udział miało państwo. W czasach nowożytnych nastąpiła publicyzacja kary. Mimo to niektóre prywatne kary pieniężne obowiązywały do końca Rzyczypospolitej.

Jakie znasz rodzaje kar prywatnych?

Do kar prywatnych należała przede wszystkim krwawa zemsta i kara kompozycyjna.

Omów: krwawa zemsta.

Krwawa zemsta była stosowana głównie w przypadku zabjstwa. Członkowie jednego rodu mścili się na członkach drugiego rodu, z którego pochodzi sprawca zabójstwa. Zemsty te prowadziły do długotrwałych walk rodowych - wróżd a często nawet do wymordowania całego rodu. Krwawa zemsta była stosowana jeszcze w średniowieczu, ale powoli zaczęto od niej odchodzić. Ograniczono ją tylko do stanu szlacheckiego i najcięższych przestępstw. Możliwe było zawarcie ugody (kompozycji) i uniknięcie krwawej zemsty dro

Omów: kary pieniężne.

Aby wykupić się od kary stworzono instytucję główszczyzny i nawiązki. Początkowo wysokość kary była uzależniona od umowy między stronami. Później obowiązywały stawki taryfowe. Wysokość główszczyzny zależała od stanu zabitego. Za zabójstwo szlachcica płaciło się 240 grzywien, za zabicie chłopa lub mieszczanina 30 grzywien. Wysokość nawiązki była zależna od stanu i stopnia uszkodzenia ciała. Za odjęcie jąder obowiązywała taka sama wysokość kary jak główszczyzna. Za obcięcie ręki lub nogi połowa gł

Jakie znasz rodzaje kar publicznych stosowanych w Polsce?

Kara smierci, kara mutylacyjna, kara cielesna, kara pozbawienia wolności, banicja, infamia, wywołanie, kara majątkowa.

Omów: kara śmierci.

Kara śmierci była stosowana głównie w orzecznictwie sądów miejskich. Stosowano różne sposoby pozbawienia życia. Dla szlachcica było to obcięcie głowy mieczem, dla plebeja powieszenie. Skazywano też n kary kwalifikowane czyli zadające szczególne cierpienie np. łamanie kołem lub wbicie na pal. Przed wykonaniem śmierci możliwe było też zadawanie szczególengo bólu przez ćwiartowanie czy szarpanie ciała rozgrzanymi szczypcami. Stosowano też określone kary śmierci dla konkretnych przestępstw, np. za d

Omów: kary mutylacyjne.

Kary mutylacyjne miały często charakter odzwierciedlający. Miały unaoczniać popełnione przestępstwo, np. odcinano język za przestępstwo popełnione mową, a palec za krzywoprzysięstwo.

Omów: kary cielesne.

Do kar cielesnych należała przede wszystkim chłosta stosowana w wyrokach sądów wiejskich. W miastach kara cielesna byla często połączona z ujmą na honorze np. stawianie pod pręgierzem po chłoście lub wystawienie na widok publiczny w żelaznej klatce.

Omów: kary pozbawienia wolności.

W średniowieczu nie było specjalnych pomieszczeń do przetrzymywania więźniów. Umieszczano ich więc w lochach zamków. W XVI w pojawiła się kara wiezy dolnej (in fundo-przy gruncie) w wymiarze roku i 6 miesięcy. Nie była to kara hańbiąca. Szlachcic przepywał na dnie wieży na własny koszt. Było to miejsce chłodne i wilgotne. Kara prowadziła do pogorszenia stanu zdrowia, czasami do śmierci. W okresie oświecenia kara pozbawienia wolności stala się bardziej humanitarna. Łączono ją z robotami publiczny

Omów: wywołanie, infamia, banicja.

W średniowieczu przy wydaniu zaocznego wyroku śmierci na szlachcica stosowano tzw. wywołanie, które równało się śmierci cywilnej. Osobę wywołaną można było bezkarnie zabić. U Schyłku średniowiecza pojawila się również instytucja infamii, ale trudno stwierdzić różnicę między wywołaniem a infamią. W czasach nowożytnych stosowano częściej banicję czyli karę wygnania. Była ona łagodniejsza od wywołania i infamii.

Omów: kary majątkowe.

Najpoważniejszą kara tego typu była konfiskata majątku będąca karą dodatkową (przy karze śmierci) lub samoistną (np. w przypadku uchybienia w służbie wojskowej). KArę te nazywano złupieniem. Początkowo była korzystna dla władcy, bo nieruchomości przechodziły do jego majątku. Od konstytucji z 1576r. król musiał przekazać majątek innemu szlachcicowi, zazwyczaj delatorowi czyli donoszącemu. Surową karą majątkową była też kara "siedemdziesiąt" grzywien zwana niemiłościwą. Później zmniejszono ją do 1

Co to jest proces?

Proces, nazywany dawniej prza lub postępkiem sądowym, to przywrócenie jakiegoś prawa materialnego w razie jego naruszenia lub wymierzenie sprawiedliwości w razie jego złamania. Proces ziemski to postępowanie wg prawa polskiego. Różnił się od prawa wiejskiego i miejskiego zwłaszcza w procesach karnych.

Czym charakteryzował się proces ziemski?

Proces ziemski charakteryzował się jednolitością postępowania dla spraw cywilnych i karnych. Było to spowodowano tym, że większość procesów byla wszczynana przez skargęprywatnoprawną. Istniały co prawda pewne odchylenia w procesach, które nieznacznie różniły się od tradycyjnych np. proces graniczny lub proces w sprawie zbiegłych chłopów.

JAkie były sposoby pozasądowego rozstrzygania sporów?

Istniała możliwość rozstrzygnięcia sporu poza organem sądowym a więc przy zastosowaniu samopomocy. Jednym z rodzajów samopomocy bya wspomniana już krwawa zemstwa. Z czasem ograniczono możliwośc stosowania samopomocy, ale pewne jej formy były dozwolone jeszcze w XVIII w.np. wyrzucenie w drodze zajazdu zastawnika, który nie chciał opuścić nieruchomości mimo uiszczenia długu. Łagodniejszym sposobem pozasądowego rozstrzygania sporów było postępowanie polubowne. Strony dobierały sobie po dwóch jedna

Omów główne zasady procesowe.

w polskich procesach obowiązywała zasada skargowości polegająca na tym, że proces wszczynano tylko na podstawie skargi wniesionej przez którąś ze stron. Obowiązywał formalizm czyli konieczność wypowiadania określonych gestów i reguł słownych. Pod koniec śrendiowiecza nastąpiło odejście od zasady formalizmu, wprowadzono zasadę dyspozycyjności. To strony decydowały o wielu elementach procesu tj. przeniesienie sprawy do sądu polubownego lub ustaleniu niemożliwości odroczenia rozprawy. Obowiązywała

Kto występował w postępowaniu sądowym?

W postepowaniu sądowym występował powód (pierca) i pozwany (sąpierz). W\ procesie mógł występować tylko ten kto posiadał zdolność procesową traktowaną na równi ze zdolnością do czynności prawnych. Od XIII w. była możliwość ustanowienia zastępcy procesowego (procurator). Istniała też instytucja odpłatnej adwokatury zwana palestrą.

Jak rozpoczynał się proces?

Proces rozpoczynał się od wniesienia skargi (żałoba) przez powoda. Na jej podtawie sąd formułował pozew czyli formalne wezwanie pozwanego do sądu. Początkowo formułowano tylko pozwy ustne, od XIII w. pozwy pisemne, które były dostarczane przez woźnego sądowego, który kładł pozew w dobrach pozwanego.

Co to była dylacja? Kiedy ją stosowano?

Dylacja to odroczenie roku (terminu) rozprawy. Decydował o niej sąd lub zgdnie z zasadą dyspozycyjności strony. Dylacja musiała być usprawiedliwiona. Do jej najczęstszych przyczyn należała choroba, powódź służba państwowa, albo pro maiori czyli o większe (rozprawa większej wagi w innym sądzie).

Jak mógł zachować się pozwany?

Pozwany mógł nie wdawać się w spór i wnieść ekcepcje procesowe. Mogły to być ekscepcje peremptoryjne czyli niweczące roszczenia powoda lub delatoryjne czyli odraczające sprawę (niewłaściwy sąd). Jeżeli pozwany wdawał się w spór to sąd wyznaczał termin kolejnej rozprawy i określał jakimi dowodami będzie się mozna posłużyć i stwierdzał komu przysługuje bliższość dowodów.

Co to jest zasada legalnej teorii oceny?

Zasada legalnej teorii oceny polegała na tym, że sąd oceniał dowody w sposób określony przez prawo.